به چه می اندیشی؟

پاسخ: افسانه غرانیق به طور خلاصه، این است که «پیغمبر خدا بتهای مشرکان را ستایش کرده است!» اکنون اصل ماجرا به نقل از تفسیر طبری: «وقتی پیغمبر دید خویشاوندانش از او روی گردانده، دوری میکنند، آرزو کرد که خدا آیه ای بفرستد. نتیجه این آرزو و تلقین به نفس، این شد که وقتی سوره نجم بر او نازل گشت و آن را در مجمع قریش خواند، همین که به آیه «أفرأیتُمُ اللاّتَ وَالعُزّی» رسید، شیطان از خیال درونی که پیغمبر درباره نزدیکی به قومش داشت، سوء استفاده کرد و به زبان او گذاشت که در ستایش بتها بگوید: «تِلکَ الغَرانِیقُ العُلی... اینان بتان بزرگانند؛ همانا میانجیگری آنها پذیرفته است!» قریش که این گفته را شنیدند، از ستایش خدایان خود خرسند گشتند و پذیرفتند. مسلمانها هم بی اینکه پیغمبر خود را به لغزش یا خطا یا گمان بیهوده ای متهم کنند، تصدیق کردند... و از مشرکان قریش هم هر کس در مسجد حاضر بود سجده کرد؛ زیرا به گوش خود ستایش بتها را از پیغمبر شنیده بود! از آن سو، جبرئیل بر پیغمبر نازل شد و گفت: «آنچه خواندی من نیاوردم! سخنی گفتی که خدا نگفته بود!» پیغمبر سخت اندوهگین و بیمناک شد. خدا که بسیار با وی مهربان بود برای این که خاطر او را آسوده سازد! آیاتی بر وی فرستاد: «هیچ پیامبرى را پیش از تو نفرستادیم مگر اینکه هرگاه آرزو میکرد (و طرحى براى پیشبرد اهداف الهى خود میریخت) شیطان القائاتى در آن میکرد؛ اما خداوند القائات شیطان را از میان میبرد، سپس آیات خود را استحکام میبخشید و خداوند علیم و حکیم است. (سوره حج، آیه 52) (جزء 17 تفسیر طبری)

چند نکته برای تبیین موضوع:

نکته اول: قدیمیترین مدرک برای افسانه غرانیق از تاریخ مسلمین، طبقات ابن سعد و تاریخ طبری است و آنها نیز در زمان وقوع افسانه نبوده اند لذا گفتارشان از ارزش تاریخی برخوردار نیست و نه تنها سند صحیحی در دست نیست، بلکه جز سند پاره و دمبریده ای وجود ندارد. معلوم شد منشأ این گفته ها و نوشته ها، هو و جنجالی بیش نیست.

نکته دوم: در اینجا پرسشی پیش میآید که: چنین اتفاق مهم و حادثه غریبی که باید طبعاً اثر دعوت قبلی پیغمبر(ص) را خنثی کند و کفار را بر او چیره و مسلمانان را به وی بدگمان سازد، چطور تنها از زبان عبد ا... پسر عباس (و حد اکثر، از زبان شش نفر) نقل شده؟ و هرگاه این واقعه راست میبود، بایستی ولوله غریبی در جهان عربی آن روز ایجاد کرده، اثرش در جهان امروز هم باقی باشد نه آن که پیدایش آن در تاریخ مسلمانان، از قرن دوم هجری آغاز گردد.

نکته سوم: این داستان شامل سه قسمت است: شرح کناره گیری قریش از پیغمبر آرزو کردن ایشان که: «کاش خدا چیزی میفرستاد، تا این جدایی را برطرف سازد!» ب- ستایشی که پیغمبر از بتان کرده. ج- مذاکرات خصوصی (!) که شب بین جبرئیل و پیغمبر رخ داد. حال این سؤال پیش میآید که: گوینده این داستان در قسمت اول، حالات روحی پیغمبر را به چه وسیله فهمیده و چگونه دانسته که رسول اکرم آرزو میکرد چیزی نازل شود که جدایی او و فامیلش را برطرف سازد؟ و همچنین در قسمت سوم، این دروغپرداز در مجلس خصوصی پیغمبر و جبرئیل چه میکرد و از کجا به دست آورده که جبرئیل به پیغمبر چنین گفت و او چنان پاسخ داد!؟

چهارم: مفاد آیه 74 سوره اسری چنین است: «و اگر ما تو را ثابت قدم نمیساختیم (و در پرتو مقام عصمت، مصون از انحراف نبودى)، نزدیک بود به آنان تمایل کنى» پس معلوم میشود خدا پیغمبر را پا برجا ساخته و نگذاشته به کافران متمایل شود. در صورتی که افسانه سازان غرانیق میگویند: او بتان را ستود!

پنجم: در کتب عرب غرانیق به نام بت نیامده  بلکه به معنی «مرغ سپید» و «جوان خوشصورت» آمده است.

ششم: آشفتگی داستان، چه از جهت چگونگی نقل و چه از جهت عبارت از قرائنی است که نادرستی آن را اثبات میکند.

هفتم: آن پیامبری که در مقابل تطمیع و تهدید فامیل خود فرمود: «اگر آفتاب را در یک دست و ماه را در دست دیگرم بگذارید از دعوت خود دست برنخواهم داشت.» چگونه چنین کسی دچار چنان تخیلی خواهد شد!؟

هشتم: آیات سوره نجم و همچنین آیات دیگر قرآن میگوید: پیغمبر از روی هوا و هوس سخن نمیگوید.

نهم: میگویند آیه 52 سوره حج برای تسلای خاطر پیامبر نازل شد در حالی که این سوره در مدینه و پس از هجرت بر پیغمبر نازل شده، در صورتی که قرائت سوره نجم در مکه و در اوائل بعثت بوده است. تصور میرود با توضیحاتی که از نظر خوانندگان گرامی گذشت، به خوبی روشن شده باشد که افسانه غرانیق از جمله دروغهایی است که سالها پس از رحلت رسول اکرم (ص) در میان مسلمانان رواج یافته، آنگاه در کتابهای تاریخ و تفسیر اسلامی ضبط گردیده است و منشأ آن را هم باید در اسلام ستیزی دنیای غرب و خصوصاً منفعت طلبی برخی کشیشهای آن دوره دانست.

(از کتاب «جنایات تاریخ» نوشته استاد دکتر سید جعفر شهیدی)